Ortodonta dba nie tylko o proste ładne zęby. Leczenie ortodontyczne to dbałość o to, aby górna szczęka miała właściwy stosunek do dolnej szczęki. To zawsze stanowi wyzwanie dla lekarza ortodonty, niezależnie od tego czy dana osoba ma zespół Marfana czy inne pokrewne zaburzenie. Zazwyczaj lekarz ortodonta kojarzy nam się jedynie z kwestią estetyki zębów. Wzrost i rozwój ludzkiej twarzy jest złożonym procesem, który jest inny u każdego pacjenta.  Wąska, górna szczęka i wysokie, gotyckie podniebienie u osób z zespołem Marfana daje bardzo dużo negatywnych skutków zdrowotnych, o których zazwyczaj nie mamy pojęcia: problemy z oddychaniem, problemy z wydolnością płuc, problemy z wykształceniem zatok powietrznych przynosowych, problemy ze stawami żuchwowymi i inne. Nieleczone problemy ortodontyczne to w przyszłości nie tylko krzywe zęby, ale także bóle kręgosłupa szyjnego i migreny.

Kiedy z dzieckiem do ortodonty? U dzieci z zespołem Marfana, podobnie jak i u zdrowych dzieci charakterystyczne cechy twarzy stają się bardziej zauważalne, dopiero gdy dziecko rośnie. Dlatego tak ważne jest, aby na pierwszą wizytę do lekarza ortodonty zgłosić się z dzieckiem chorym na chorobę tkanki łącznej jak najwcześniej, nawet jeśli wad zgryzu jeszcze nie widać. Wśród rodziców i niestety także wśród lekarzy dentystów, panuje błędne przekonanie, że do ortodonty powinno się zaprowadzić dziecko dopiero wtedy, gdy wyrosną mu wszystkie stałe zęby. Tymczasem niedorozwój szczęki, zarówno w wymiarze poprzecznym (szczęka wąska) jak i przednio-tylnym jest bezpośrednim i ważnym wskazaniem do wczesnego leczenia ortodontycznego. Wczesnego czyli nawet w wieku 6-7 lat. Jeżeli nie podejmiemy tego we wczesnym dzieciństwie, to niestety może być to niemożliwe w dorosłości, a jeśli nawet będzie możliwe to na pewno będzie dłużej trwało.

Istnieje niewiele badań dotyczących opieki ortodontycznej stricte u osób z zespołem Marfana, jednak osoby takie powinny korzystać z usług ortodonty, szczególnie dotyczy to dzieci. Dzieci powinny być obejrzane przez ortodontę do 7 roku życia, szczególnie dotyczy to dzieci z zespołem Marfana. Rosnące dziecko ma wiele możliwości leczenia swojego zgryzu, jednak gdy pacjent staje się nastolatkiem i dorosłym, opcje leczenia stają się bardziej ograniczone.

Kiedy dziecko ma 5-6 lat, można już rozpoznać u niego wąską górną szczękę która jest cechą charakterystyczną dla zespołu Marfana.  Wąska górna szczęka powoduje, że dolne zęby nachodzą na zewnętrzną część górnych zębów, podczas gdy sytuacja powinna być odwrotna. U małego dziecka zwykle można leczyć taką wadę zgryzu poszerzając górny łuk za pomocą ekspandera ortodontycznego. Wynika to z faktu, iż szew (miejsce gdzie łączą się kości podniebienia), jest jeszcze elastyczny. Gdy dziecko rośnie, obszary te łączą się i stają mniej elastyczne. Zazwyczaj w wieku nastoletnim prosta ekspansja ortodontyczna nie jest możliwa, a ewentualne leczenie jest dłuższe i trudniejsze.

Jednak ze względu na specyfikę zespołu Marfana, ramy czasowe dla korekcji zgryzu za pomocą ekspandera ortodontycznego są różne i mogą wykraczać poza wiek dziecięcy. Jeśli leczenie expanderem ortodontycznym wykonane jest we wczesnym etapie, korzystne jest stosowanie tego zabiegu wraz z pełnym aparatem ortodontycznym. Jeśli nie ma możliwości zastosowania od razu stałych aparatów ortodontycznych, zaleca się najpierw aparaty czasowe, zakładane np. tylko na noc czy na określoną część doby, do czasu aż możliwe będzie zastosowanie stałego aparatu ortodontycznego. Aktualnie dostępne są aparaty stałe, montowane również na zębach mlecznych, które mają za zadanie dostosować do właściwego, wymiar poprzeczny szczęki w dość krótkim czasie (rozerwanie szwu podniebiennego metodą Hyrax w kilka tygodni). Aparat ten realizuje następnie doskonale funkcję retencyjną. Pozwala także na ewentualne połączenie leczenia wymiaru przednio-tylnego i mocowanie maski niejako wyciągającej szczęki również do przodu.

Zakres świadczeń. Metod leczenia jest wiele. Niestety aktualnie bezpłatna opieka lekarza ortodonty obejmuje jedynie dzieci do 12 roku życia,a  jedyną bezpłatną metodą leczenia jest płytka podniebienna czyli tzw. aparat stały. Istnieje rozporządzenie Ministra Zdrowia, w którym określone są choroby i wady warunkujące szerzej możliwości leczenia, niestety w wykazie tych chorób nie ma zespołu Marfana ani innych chorób tkanki łącznej. W roku 2020 Stowarzyszenie Marfan Polska podjęło kroki zmierzające do zmiany obecnego stanu prawnego i rozszerzenia bezpłatnej opieki ortodontycznej dla naszych dzieci. Tymczasem koszt aparatu typu Hyrax czy maski twarzo-czaszkowej wynosi od 700 do 1400 zł w zależności od kliniki. Zdecydowanie warto wybierać doświadczone ośrodki kliniczne.

Leczenie w wieku dorosłym. Jeśli zgryzu nie można skorygować za pomocą ekspandera ortodontycznego (np. z powodu przekroczenia wieku odpowiedniego do takiego leczenia), możliwe jest leczenie operacyjne poszerzające górny łuk podniebienia. Należy pamiętać, że każda procedura chirurgiczna wiąże się z pewnym ryzykiem dla osób z zespołem Marfana, które często obarczone są różnymi problemami kardiologicznymi. W celu oceny ryzyka należy skonsultować się ze swoim lekarzem kardiologiem. Jeśli kardiolog i pacjent zdecydują, że operacja nie jest warta potencjalnego ryzyka, nie można leczyć w ten sposób zgryzu pacjenta. Ortodonta w dalszym ciągu może leczyć niechirurgicznie inne problemy ortodontyczne takie jak stłoczone czy ścierające się zęby. Ważne jest aby skonsultować się z ortodontą i ustalić odpowiedni czas na leczenie w sytuacja danego pacjenta. Dobrym rozwiązaniem jest też zasięgnięcie opinii innego ortodonty, który leczył już osoby z zespołem Marfana.

Osoby z zespołem Marfana powinny być pod opieką doświadczonego stomatologa i ortodonty, który leczył już różne przypadki, z różnymi problemami zdrowotnymi. Większość stomatologów jest w stanie leczyć ludzi z różnymi schorzeniami, w tym genetycznymi, ale jeśli nie czują się na siłach podjąć leczenia pacjenta z dodatkowymi obciążeniami, warto udać się do większych szpitali i placówek uniwersyteckich, w których znajdą się specjaliści  leczący osoby z różnymi specjalnymi potrzebami. Jeśli chodzi o ortodontów – zwykle są oni przeszkoleni w leczeniu różnych wad zgryzu występujących przy innych schorzeniach i nie powinno być problemu ze znalezieniem odpowiedniego specjalisty.

Ważnym jest aby poinformować stomatologa i ortodontę o zespole Marfana występującym u pacjenta i wyjaśnić wszelkie związane z tym problemy kardiologiczne. Szczególnie ważne jest poinformowanie o wszelkich nieprawidłowościach dotyczących zastawki mitralnej, niedomykalności zastawki aortalnej, występujących sztucznych zastawek i przebytej operacji serca. Warto poprosić kardiologa o pisemną informację dla stomatologa dotyczącą problemów kardiologicznych pacjenta. Jest to niezwykle ważne przy planowaniu i przeprowadzaniu różnych zabiegów stomatologicznych by zapobiec powikłaniom ze strony układu sercowo-naczyniowego.

Profilaktyka zapalenia wsierdzia spowodowanego bakteriami okołozębowymi.

Osoby z zespołem Marfana często obarczone są wieloma komplikacjami kardiologicznymi – niedomykalnością zastawek, prolapsem płatków zastawki mitralnej, stanami pooperacyjnymi. Wiele osób przeszło zabiegi kardiochirurgiczne wszczepienia sztucznej zastawki serca, wstawienia protezy aorty. Wszystkie te kardiologiczne aspekty sprawiają, że ludzie z zespołem Marfana mogą być bardziej podatni na działanie bakterii w organizmie i na konsekwencje ich działania. W związku z tym wiele takich osób znajduje się w grupie ryzyka infekcyjnego zapalenia wsierdzia i wymaga osłony antybiotykowej podczas różnych procedur medycznych. W grupie tej na pewno znajdują się osoby z wszczepioną sztuczną zastawką serca (aortalną, mitralną, płucną), osoby w okresie do 6 miesięcy po jakiejkolwiek innej operacji kardiochirurgicznej (np. tętniaka aorty), oraz pacjenci z wieloma nakładającymi się jednocześnie wadami. Zdarza się również że dwupłatkowa zastawka aortalna może być powodem zaistnienia infekcyjnego zapalenia wsierdzia. Należy zapytać swojego kardiologa o to, czy jest wymagana w Waszym przypadku osłona antybiotykowa w profilaktyce infekcyjnego zapalenia wsierdzia.

Profilaktykę taką należy zastosować przed zabiegami stomatologicznymi wymagającymi manipulacji w obrębie dziąseł i możliwości naruszenia ciągłości błony śluzowej jamy ustnej m.in. podczas usuwania kamienia nazębnego i leczenia kanałowego. Nie jest zalecana profilaktyka antybiotykowa przy znieczuleniu miejscowym tkanek, leczeniu próchnicy na powierzchni zębów, usuwaniu szwów, zakładaniu lub dopasowywaniu aparatów ortodontycznych, ani przy urazie warg lub błony śluzowej jamy ustnej.

Bardzo ważne jest aby osoba z zespołem Marfana i powiązanymi zaburzeniami regularnie była pod opieką lekarza stomatologa i dbała o swoje uzębienie. Ze względu na istniejące ryzyko zapalenia wsierdzia u pacjentów kardiologicznych, ważne jest dążenie by zęby były tak zdrowe jak to możliwe, by jak najbardziej zminimalizować ilość prac dentystycznych, które będą konieczne do wykonania. Infekcje dziąseł (choroby przyzębia) stanowią pożywkę dla szkodliwych bakterii więc niezwykle ważną sprawą jest zachowanie odpowiedniej higieny jamy ustnej i utrzymanie dziąseł w dobrym stanie.

Photo by Yingpis Kalayom on Unsplash